ṉümütun

Mapuche

nümütun
pronunciación (AFI)	[ņə.məˈtun] [nə.məˈtun]
grafías alternativas	nhümütun, bvmvtun

Etimología

De ṉümün, "oler" (expeler olor), y el sufijo -tu.

Verbo

1

Oler, percibir olor.

2

Olfatear.

Conjugación

Raíz: ṉümütu-

Formas no finitas
		-n			-lu			-am
		ṉümütun			ṉümütulu			ṉümütuam
		-n con negación			-lu con negación			-am con negación
		ṉümütunun			ṉümütunulu			ṉümütunuam
		-wma			-el			-yüm
		ṉümütuwma			ṉümütuel			ṉümütuyüm
		-wma con negación			-el con negación			-yüm con negación
		ṉümütunuwma			ṉümütunuel			ṉümütunuyüm
Formas finitas
número		singular			dual			plural
persona		primera	segunda	tercera	primera	segunda	tercera	primera	segunda	tercera
Modo real		iñche	eymi	fey	iñchiw	eymu	fey engu*	iñchiñ	eymün	fey engün*
No futuro	Afirmativo	ṉümütun	ṉümütuymi	ṉümütuy	ṉümütuyu	ṉümütuymu	ṉümütuy engu, ṉümütuyngu	ṉümütuiñ	ṉümütuymün	ṉümütuy engün, ṉümütuyngün
	Negativo	ṉümütulan	ṉümütulaymi	ṉümütulay	ṉümütulayu	ṉümütulaymu	ṉümütulay engu, ṉümütulayngu	ṉümütulaiñ	ṉümütulaymün	ṉümütulay engün, ṉümütulayngün
Futuro	Afirmativo	ṉümütuan	ṉümütuaymi	ṉümütuay	ṉümütuayu	ṉümütuaymu	ṉümütuay engu, ṉümütuayngu	ṉümütuaiñ	ṉümütuaymün	ṉümütuay engün, ṉümütuayngün
	Negativo	ṉümütulayan	ṉümütulayaymi	ṉümütulayay	ṉümütulayayu	ṉümütulayaymu	ṉümütulayay engu, ṉümütulayayngu	ṉümütulayaiñ	ṉümütulayaymün	ṉümütulayay engün, ṉümütulayayngün
Modo hipotético		iñche	eymi	fey	iñchiw	eymu	fey engu*	iñchiñ	eymün	fey engün*
No futuro	Afirmativo	ṉümütuli	ṉümütulmi	ṉümütule	ṉümütuliyu	ṉümütulmu	ṉümütule engu, ṉümütuleyengu	ṉümütuliyiñ	ṉümütulmün	ṉümütule engün, ṉümütuleyengün
	Negativo	ṉümütunuli	ṉümütunulmi	ṉümütunule	ṉümütunuliyu	ṉümütunulmu	ṉümütunule engu, ṉümütunuleyengu	ṉümütunuliyiñ	ṉümütunulmün	ṉümütunule engün, ṉümütunuleyengün
Futuro	Afirmativo	ṉümütuali	ṉümütualmi	ṉümütuale	ṉümütualiyu	ṉümütualmu	ṉümütuale engu, ṉümütualeyengu	ṉümütualiyiñ	ṉümütualmün	ṉümütuale engün, ṉümütualeyengün
	Negativo	ṉümütunuali	ṉümütunualmi	ṉümütunuale	ṉümütunualiyu	ṉümütunualmu	ṉümütunuale engu, ṉümütunualeyengu	ṉümütunualiñ	ṉümütunualmün	ṉümütunuale engün, ṉümütunualeyengün
Modo volitivo		iñche	eymi	fey	iñchiw	eymu	fey engu*	iñchiñ	eymün	fey engün*
	Afirmativo	ṉümütuchi	ṉümütunge	ṉümütupe	ṉümütuayu	ṉümütumu	ṉümütupe engu, ṉümütupeyengu	ṉümütuaiñ	ṉümütumün	ṉümütupe engün, ṉümütupeyengün
	Negativo	ṉümütukilchi, ṉümütukinulchi, ṉümütukili	ṉümütukilnge, ṉümütukinulnge, ṉümütukilmi	ṉümütukilpe, ṉümütukinulpe, ṉümütukile	ṉümütukiliyu, ṉümütukinuliyu, ṉümütulayayu	ṉümütukilmu, ṉümütukinulmu	ṉümütukilpe engu, ṉümütukilpeyengu, ṉümütukinulpe engu, ṉümütukinulpey	ṉümütukiliyiñ, ṉümütukinuliyiñ, ṉümütulayaiñ	ṉümütukilmün, ṉümütukinulmün	ṉümütukilpe engün, ṉümütukilpeyengün, ṉümütukinulpe engün, ṉümütukinulpeyengün
* También se usan fey y sus conjugaciones

Referencias y notas

• Augusta, Félix José (1916). Diccionario Araucano-Español y Español-Araucano. Tomo primero (pdf), Santiago: Universitaria, 291. Consultado el 19-nov.-2010.