küpan

De Wikcionario, el diccionario libre

Mapuche (Alfabeto Unificado, Grafemario Azümchefe)[editar]

Etimología 1[editar]

küpan
pronunciación (AFI) [kəˈpan]
grafías alternativas kvpan1

Si puedes, incorpórala: ver cómo

Verbo[editar]

1
Venir.
  • Ejemplo:

"Rupan femlu fei deumai papel feichi P. Juan. Fei meu wëla ká fei pi: «Deuma felei mu dëηu; ká küpaiaimu tamu kasaraiael», piηeiyu."

"Después el P. Juan hizo las informaciones y en seguida dijo: «Vuestro asunto ya está en trámite, vendréis otra vez a casaros»."
(Pascual Coña, traducido por Ernesto de Moesbach en Moesbach, Ernesto Wilhelm de. 1930. "Vida y costumbres de los indígenas araucanos de la segunda mitad del siglo XIX." Santiago de Chile: Cervantes. 464 p.)

Conjugación[editar]

Raíz: küpa-
Formas no finitas
-n -lu -am
küpan küpalu küpayam
-n con negación -lu con negación -am con negación
küpanun küpanulu küpanuam
-wma -el -yüm
küpawma küpael küpayüm
-wma con negación -el con negación -yüm con negación
küpanuwma küpanuel küpanuyüm
Formas finitas
número singular dual plural
persona primera segunda tercera primera segunda tercera primera segunda tercera
Modo real iñche eymi fey iñchiw eymu fey engu* iñchiñ eymün fey engün*
No futuro Afirmativo küpan küpaymi küpay küpayu küpaymu küpay engu, küpayngu küpaiñ küpaymün küpay engün, küpayngün
Negativo küpalan küpalaymi küpalay küpalayu küpalaymu küpalay engu, küpalayngu küpalaiñ küpalaymün küpalay engün, küpalayngün
Futuro Afirmativo küpayan küpayaymi küpayay küpayayu küpayaymu küpayay engu, küpayayngu küpayaiñ küpayaymün küpayay engün, küpayayngün
Negativo küpalayan küpalayaymi küpalayay küpalayayu küpalayaymu küpalayay engu, küpalayayngu küpalayaiñ küpalayaymün küpalayay engün, küpalayayngün
Modo hipotético iñche eymi fey iñchiw eymu fey engu* iñchiñ eymün fey engün*
No futuro Afirmativo küpali küpalmi küpale küpaliyu küpalmu küpale engu, küpaleyengu küpaliyiñ küpalmün küpale engün, küpaleyengün
Negativo küpanuli küpanulmi küpanule küpanuliyu küpanulmu küpanule engu, küpanuleyengu küpanuliyiñ küpanulmün küpanule engün, küpanuleyengün
Futuro Afirmativo küpayali küpayalmi küpayale küpayaliyu küpayalmu küpayale engu, küpayaleyengu küpayaliyiñ küpayalmün küpayale engün, küpayaleyengün
Negativo küpanuali küpanualmi küpanuale küpanualiyu küpanualmu küpanuale engu, küpanualeyengu küpanualiñ küpanualmün küpanuale engün, küpanualeyengün
Modo volitivo iñche eymi fey iñchiw eymu fey engu* iñchiñ eymün fey engün*
Afirmativo küpachi küpange küpape küpayayu küpamu küpape engu, küpapeyengu küpayaiñ küpamün küpape engün, küpapeyengün
Negativo küpakilchi, küpakinulchi, küpakili küpakilnge, küpakinulnge, küpakilmi küpakilpe, küpakinulpe, küpakile küpakiliyu, küpakinuliyu, küpalayayu küpakilmu, küpakinulmu küpakilpe engu, küpakilpeyengu, küpakinulpe engu, küpakinulpey küpakiliyiñ, küpakinuliyiñ, küpalayaiñ küpakilmün, küpakinulmün küpakilpe engün, küpakilpeyengün, küpakinulpe engün, küpakinulpeyengün
* También se usan fey y sus conjugaciones


Información adicional[editar]

Etimología 2[editar]

küpan
pronunciación (AFI) [kəˈpan]
grafías alternativas kvpan2

Desconocida, según Augusta, 1903; de küpan, "venir", según Zúñiga, 2006.

Verbo[editar]

1
Querer, desear.
  • Nota de uso: En verbos compuestos, en que küpa- es el primer término y el segundo es el verbo que indica la acción deseada. Algunos autores lo escriben separado, como un elemento invariable.
  • Ejemplo: "Küpá umaqimi?": "¿Quieres dormir?"). (Augusta, Félix de. 1903. Gramática Araucana. Valdivia: Central. 417 p.)

Referencias y notas[editar]

  • Zúñiga, Fernando. 2006. Mapudungun. El habla mapuche. Santiago : Centro de Estudios Públicos. ISBN 956-7015-40-6
  1. grafemario Raguileo
  2. Grafemario Raguileo