Wikcionario:Referencia/LA/Morfología/Adjetivos

De Wikcionario, el diccionario libre

Adjetivos y participios se forman y declinan como sustantivos, difiriendo de estos solo en su uso.1

Declinación[editar]

1.ª y 2.ª declinación[editar]

Adjetivos de la primera y segunda declinación (temas en -ā- y -o-) se declinan en el masculino como servus, puer, o ager, en el femenino como stella y en el neutro como bellum.2

  • Los del tipo regular (-us, -a, -um), como bonus, se declinan de la siguiente manera:2
Singular Plural
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo bon-us bon-a bon-um bon bon-ae bon-a
Vocativo bon-e
Acusativo bon-um bon-am bon-ōs bon-ās
Genitivo bon bon-ae bon bon-ōrum bon-ārum bon-ōrum
Dativo bon bon bon-īs
Ablativo bon


  • Los que terminan con temas en -ro- precedidos por una -e- (-ero-) forman el nominativo masculino como puer, y se declinan de la siguiente manera:2
miser (temas m/n -ero-, f -erā-)
Singular Plural
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo miser miser-a miser-um miser miser-ae miser-a
Vocativo
Acusativo miser-um miser-am miser-ōs miser-ās
Genitivo miser miser-ae miser miser-ōrum miser-ārum miser-ōrum
Dativo miser miser miser-īs
Ablativo miser


  • Los que terminan con temas en -ro- precedidos por consonantes forman el nominativo masculino como ager, y se declinan de la siguiente manera:2
niger (temas m/n -gro-, f -grā-)
Singular Plural
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo niger nigr-a nigr-um nigr nigr-ae nigr-a
Vocativo
Acusativo nigr-um nigr-am nigr-ōs nigr-ās
Genitivo nigr nigr-ae nigr nigr-ōrum nigr-ārum nigr-ōrum
Dativo nigr nigr nigr-īs
Ablativo nigr


3.ª declinación[editar]

Como los sustantivos de la tercera declinación, también los adjetivos son de carácter mixto. Pero mientras los sustantivos se acomodan más a la declinación consonante, los adjetivos tienden más a la declinación vocal en -i-, excepto acusativo singular -em y plural -ēs (junto a -īs). Incluso adjetivos que provienen de raíces consonantes forman generalmente el ablativo singular en , el nominativo, vocativo y acusativo plural neutro en -ia y el genitivo plural en -ium, y excepto los comparativos, no son muchos los adjetivos con las desinencias consonantes -e, -a, -um (en lugar de -ī, -ia, -ium respectivamente).3

3.ª declinación vocal:

  1. Adjetivos de tres terminaciones en el nominativo singular (uno para cada género, como ācer m, ācris f, ācre n).
  2. Adjetivos de dos terminaciones (con formas iguales para el masculino y femenino, como levis m/f, leve n).
  3. Adjetivos de una terminación (como atrōx).

3.ª declinación consonante:

  1. Adjetivos comparativos (de dos terminaciones -ior m/f, -ius n).
  2. Adjetivos de una terminación (como vetus).

Adjetivos de tres terminaciones[editar]

ācer (tema en ācri-)
Singular Plural
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo ācer ācr-is ācr-e ācr-ēs ācr-ia
Vocativo
Acusativo ācr-em ācr-īs (-ēs)
Genitivo ācr-is ācr-ium
Dativo ācr ācr-ibus
Ablativo
Nota 1: Esta conformación es comparativamente tardía, así en los poetas y escritores tempranos el masculino o el femenino de estos adjetivos a veces se usaba para ambos géneros. Otros con tema en (-C)ri-, como faenebris, fūnebris, illūstris, lūgubris, mediocris y muliebris no diferencian la forma masculina de la femenina, y así son declinados como levis, es decir, según la 3.ª declinación de dos terminaciones.4
Nota 2: A veces en poesía, raramente en prosa se puede encontrar el ablativo singular en -e.4

Adjetivos de dos terminaciones[editar]

levis (tema en levi-)
Singular Plural
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo lev-is lev-e lev-ēs lev-ia
Vocativo
Acusativo lev-em lev-īs (-ēs)
Genitivo lev-is lev-ium
Dativo lev lev-ibus
Ablativo
Nota: Al igual que los de tres terminaciones, también a los de dos terminaciones se los puede encontrar a veces en poesía y raramente en prosa con el ablativo singular en -e.4

Adjetivos de una terminación[editar]

Los adjetivos restantes de la 3.ª declinación son de tema en consonante, aunque la mayoría, excepto los comparativos se declinan con las desinencias vocálicas.4

atrōx (tema en atrōc-)
Singular Plural
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo atrōx atrōx atrōc-ēs atrōc-ia
Vocativo
Acusativo atrōc-em atrōc-īs (-ēs)
Genitivo atrōc-is atrōc-ium
Dativo atrōc-ī atrōc-ibus
Ablativo atrōc-ī (-e)
  • Estos adjetivos, excepto los con tema en -l- o -r-, forman el nominativo singular sumándole -s a la raíz, por ejemplo atrōx (tema atrōc- + -s), muchas veces con leves mutaciones fonéticas, por ejemplo egēns (tema egent- + -s, la -t- es omitida), así todos los participios presentes, como amāns, monēns, etc.4
  • El ablativo singular generalmente termina en , y a veces en -e, además:
  1. al usarlos como sustantivos terminan en -e,
  2. también los participios presentes usados como tales (o como sustantivos) terminan normalmente en -e, pero en al usarlos como adjetivos.4
ejemplo:
ab amante - por un amante (sust.)
pero:
ab amantī muliere - por una mujer amante (adj.: que ama)


Adjetivos de una terminación consonante[editar]

Con ablativo singular en -e, nominativo, vocativo y acusativo plural neutro en -a, y genitivo plural en -um.

vetus (tema en veter-)
Singular Plural
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo vetus vetus veter-ēs veter-a
Vocativo
Acusativo veter-em veter-ēs
Genitivo veter-is veter-um
Dativo veter veter-ibus
Ablativo veter-e
Nota: Nominativo, vocativo y acusativo plural neutro muy poco usados, excepto vetera en vetus.4


Irregularidades y usos especiales[editar]

Comparación[editar]

Gracias a las formas de comparación se pueden señalar distintos grados cualitativos entre dos o más cosas:6

  1. Positivo (de pōnō, -ere, "poner"; "exponer"; "establecer"; etc.)
  2. Comparativo (de comparō, -āre, "comparar")
  3. Superlativo (de superferō, -ferre, "llevar (más) arriba")

Comparación regular[editar]

  • El comparativo se forma sustituyendo la terminación del genitivo singular con el sufijo -ior para el masculino y el femenino, y con -ius para el neutro.7
  • El superlativo se forma con el sufijo -issimus (-a, -um) en lugar de la terminación del genitivo singular.7
Positivo Genitivo singular Comparativo Superlativo
cārus, -a, -um cārī, -ae cārior, -ius cārissimus -a, -um
hebes hebetis hebetior, -ius hebetissimus -a, -um
simplex simplicis simplicior, -ius simplicissimus -a, -um
ūtilis ūtilis ūtilior, -ius ūtilissimus -a, -um
  • Participios usados como adjetivos se comparan de la misma manera.7
Positivo Genitivo singular Comparativo Superlativo
prūdēns prūdentis prūdentior, -ius prūdentissimus -a, -um
apertus, -a, -um apertī, -ae apertior, -ius apertissimus -a, -um
  • Adjetivos en -er forman el superlativo sumando el sufijo -rimus al nominativo singular masculino.7
Positivo Genitivo singular Comparativo Superlativo
asper, -a, -um asperī, -ae asperior, -ius asperrimus -a, -um
celer, -ris, -re celeris celerior, -ius celerrimus -a, -um
ācer, -cra, -crum ācris ācrior, -ius ācerrimus -a, -um
crēber, -bra, -brum crēbris crēbrior, -ius crēberrimus -a, -um
celeber, -bris, -bre celebris celebrior, -ius celeberrimus -a, -um
Positivo Genitivo singular Comparativo Superlativo
vetus veteris vetustior, -ius
(prestado de vetustus,
pero también veterior, Catón8)
veterrimus -a, -um
mātūrus, -a, -um mātūrī, -ae mātūrior, -ius mātūrrimus -a, -um o
mātūrissimus -a, -um
prosperus, -a, -um prosperī, -ae prosperior, -ius prosperrimus -a, -um
Positivo Genitivo singular Comparativo Superlativo
facilis facilis facilior, -ius facillimus -a, -um
difficilis difficilis difficilior, -ius difficillimus -a, -um
humilis humilis humilior, -ius humillimus -a, -um
  • Adjetivos compuestos con -dicus y -volus forman el comparativo y superlativo a partir de los correspondientes genitivos de los participios presentes dīcēns (gen. dīcentis) y volēns (gen. volentis).
    Por analogía también compuestos con -ficus.7
Positivo Genitivo singular
(del participio presente)
Comparativo Superlativo
maledicus -dīcentis maledīcentior, -ius maledīcentissimus -a, -um
malevolus -volentis malevolentior, -ius malevolentissimus -a, -um
maleficus "-ficentis" maleficentior, -ius maleficentissimus -a, -um
  • Algunos adjetivos se comparan con ayuda de los adverbios magis (más) y maximē (lo más posible), o se suplantan por comparaciones de sinónimos.76
Nota: Generalmente se trata de reglas arbitrarias por ocurrencias de los gramáticos del período clásico. Muchas de las formas que según aquellos no deben ser usadas aparecen hasta el preclásico (en textos de Plauto, Catón el Viejo, etc.), y algunas se continúan usando durante el clásico.
Estos son especialmente:
a) Adjetivos en -us precedidos por vocales (excepto aquellos en -quus, -guis y -uis).76
Positivo Comparativo Superlativo
idōneus, -ea, -eum magis idōneus, -ea, -eum maximē idōneus, -ea, -eum
noxius, -ia, -ium magis noxius, -ia, -ium maximē noxius, -ia, -ium
arduus, -ua, -uum magis arduus, -ua, -uum
(arduior, Catón)8
maximē arduus, -ua, -uum
(arduissimus, Catón)8
pero:
antīquus, -ea, -eum antīquior, -ius antīquissimus, -a, -um
pinguis, -gue pinguior, -ius pinguissimus, -a, -um
tenuis, -ue tenuior, -ius tenuissimus, -a, -um
b) La mayoría de los que terminan en -ulus, -ālis y -āris.6
excepciones:
Positivo Comparativo Superlativo
līberālis, -e līberālior, -ius līberālissimus, -a, -um
familiāris, -e familiārior, -ius familiārissimus, -a, -um
salūtāris, -e salūtārior, -ius salūberrimus, -a, -um
(prestado de salūber)
c) Algunos en -rus, como ferus, gnārus.6
excepciones:
Positivo Comparativo Superlativo
clārus, -a, -um clārior, -ius clārissimus, -a, -um
mīrus, -a, -um mīrior, -ius mīrissimus, -a, -um
pūrus, -a, -um pūrior, -ius pūrissimus, -a, -um
vērus, -a, -um vērior, -ius vērissimus, -a, -um
d) Préstamos se usan con frūgifer (fértil), inops (pobre), etc.6
Positivo Comparativo Superlativo
frūgifer, -a, -um (fertilis, -e) fertilior, -ius fertilissimus, -a, -um
inops (egēns) egentior, -ius egentissimus, -a, -um
e) La mayoría de los adjetivos en -bilis y muchos en -ilis no tienen superlativos (excepciones: mōbilissimus, nōbilissimus).67
f) Muchos adjetivos por su significado no pueden ser comparados, como aureus (dorado), ūnicus (único), singulāris (singular), etc.67
Nota: Cada lengua difiere en cuales pueden ser comparados y cuales no,6 muchas veces por arbitrios del gramático de turno. Así niger y candidus pueden ser comparados, pero por ser negro y blanco absoluto, āter y albus no (excepto que ātrior aparece en un texto de Plauto).


Comparación irregular[editar]

Muchos adjetivos tienen formas irregulares:7

Positivo Comparativo Superlativo
bonus melior optimus
malus peior pessimus
māgnus maior maximus
parvus minor minimus
multus plūs plūrimus
multī plūrēs plūrimī
nēquam (indecl.) nēquior nēquissimus
dexter dexterior dextimus


Comparación defectiva[editar]

  • Algunos comparativos y superlativos existen sin positivo:7
Positivo Comparativo Superlativo
*ocis (rápido) ōcior (más rápido) ōcissimus (el más rápido)
  • Otros se forman a partir de palabras no adjetivas:7
Comparativo Superlativo
cis, citrā (adv., de este lado) citerior (más acá) citimus (próximo)
(prepos., bajo) dēterior (peor) dēterrimus (el peor)
in, intrā (prepos., en, dentro de) interior (más adentro) intimus (íntimo)
prae, prō (prepos., antes de) prior (anterior, superior) prīmus (primero)
prope (adv., cerca) propior (más cercano) proximus (próximo)
ultrā (adv., más allá) ulterior (más lejano) ultimus (el más lejano)


Declinación de comparativos y superlativos[editar]

  • Los superlativos se declinan como adjetivos de la 1.ª y 2.ª declinación.
  • La declinación de los comparativos es parecida a la de los adjetivos de la 3.ª declinación de dos terminaciones:
cārior (comparativo de cārus)
Singular Plural
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo cārior cārius cāriōr-ēs cāriōr-a
Vocativo
Acusativo cāriōr-em cāriōr-ēs (-īs)
Genitivo cāriōr-is cāriōr-um
Dativo cāriōr-ī cāriōr-ibus
Ablativo cāriōr-e ()


Referencias y notas[editar]

  1. J. H. Allen y J. B. Greenough (1903) Allen and Greenough's New Latin Grammar. Boston: Ginn & Company, p. 46.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 J. H. Allen y J. B. Greenough (1903) Allen and Greenough's New Latin Grammar. Boston: Ginn & Company, p. 46-49.
  3. H. Rubenbauer, J.B. Hofmann, R. Heine (1995) Lateinische Grammatik. Bamberg: C. C. Buchners Verlag, p. 42-44. ISBN 3-7661-5627-6
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 J. H. Allen y J. B. Greenough (1903) Allen and Greenough's New Latin Grammar. Boston: Ginn & Company, p. 49-52.
  5. 5,0 5,1 5,2 J. H. Allen y J. B. Greenough (1903) Allen and Greenough's New Latin Grammar. Boston: Ginn & Company, p. 54.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 6,8 H. Rubenbauer, J.B. Hofmann, R. Heine (1995) Lateinische Grammatik. Bamberg: C. C. Buchners Verlag, p. 45-49. ISBN 3-7661-5627-6
  7. 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 J. H. Allen y J. B. Greenough (1903) Allen and Greenough's New Latin Grammar. Boston: Ginn & Company, p. 55-57.
  8. 8,0 8,1 8,2 Glare, P. G. W. (editor, 1983) Oxford Latin Dictionary. Oxford: Oxford University Press